Өзім жарнамалық, фильмге арналған немесе басқа да мәтіндерді көп оқитын болғандықтан, осыған баса назар аударатын болыппын. Егер кімде-кім мәтінді дұрыс оқымаса, соны құлағым бірден шалып қалады. Барлығымыз да мектепте қазақ тілі пәнінен «үндестік заңы», «орфография», «орфоэпия» дегенді өттік, бірақ көбісінің есінде қаламаған. Осы мақала арқылы көптеген дикторлар, журналистер және мәтін оқитын азаматтардың есіне тағы бір салып өтейін деп отырмын. Үндестік заңы (сингорманизм) - гректің Sun «бірге» және hanmoni «байланысу, үндесу» деген мағынаны білдіретін сөздері бойынша жасалған термин. Дауыстылардың бір – бірімен үндесуі сингармонизм деп аталады. Орфография – cөздердің дұрыс жазылуын зерттейтін лексика саласының бір бөлімі. Орфоэпия – cөздердің дұрыс айтылуын зерттейтін лексика саласының бір бөлімі. Толығымен еске түсіргіңіз келсе мына жерден көшіріп алып, оқып шықсаңыз болады: сілтеме Және күнделікті қолданатын сөздерден мысалдар жазып өтуді жөн көрдім:
Жазылуы
| Айтылуы
| Қыркүйек
| Қыргүйөк
| Кез-келген
| Кез-гелген
| Шекара
| Шегара
| Қақ ортасында
| Қағортасында
| Сұхбат
| Сұхпат
| Орын
| Орұн
| Күдік
| Күдүк
|
Бірде бір кофенің жарнамасын оқуға барғанмын. Студияда дұрыс көңіл-күйде оқуымыз үшін бақылап тұратын сол компанияның өкілі тұр екен. Мәтіннің соңғы жағына келгенде, мынадай сөздер болды: «....қақ ортасында!». Мен әдеттегідей «...қағ ортасында» деп оқысам, әлгі компанияның өкілі маған «неге әріпті өзгертіп жібердіңіз?» дейді. Өзі қазақ емес және қазақ тілін білмейді де екен. Содан оған: «сіздерде «что» деп жазылады, бірақ дәл солай «что» деп айтпайсыздар «што» демейсіздер ме?» деген секілді дәлелдерді келтірумен болсам да, орыстардың «кто платит тот и заказывает музыку» деген мақалындағындай, «сізге осы үшін ақша төлеп тұрмыз» дегенде, шыдамай «ақшаларың да өзіңе, жарнамаларың да өздеріңе» деп бұрылып кетіп қалғаным бар. Әрине, әлде де көзін жеткізуге тырысуыма болар еді, бірақ өздеріңіз білетіндей қазіргі кезде уақыт - ақша, ал менің басқа да жұмыстарым өз кезегін күтіп тізіліп тұрды. Тағы бірде «Европа плюс Қазақстандағы» «ТОР20» бағдарламасының эфирдегі «киімін» жасату үшін дауысы жақсы деген соң, бір дикторды шақырған болатынбыз (белгілі себептермен аты-жөнін жазбай-ақ қояйын). Сол жердегі менің біраз жүйкем жұқарғаны жөнінде көп жазбай-ақ, сол диктордың қателіктерінен бір-екеуін сіздерге тыңдатуды жөн көрдім.
Мұндай жағдайлар өте көп кездеседі. Енді әңгіменің тоқ етеріне келейін. Мені «білгішсымақ» екен немесе «өзі соны біле ма екен?» деген секілді сынаулар болуы мүмкін. Бірақ, мұны өз ана тіліме жаным ашығандықтан жазып отырмын. Қарапайым халық кімге қарап үйренеді? Әрине бізге: журналист, диктор, жүргізуші және басқа да эфирмен байланыстыларға қарайды. Егер біз эфирден дұрыс сөйлемесек, бізді тамашалап, тыңдап отырған қарапайым халық қайдан дұрыс сөйлесін? Сондықтан әріптестеріме айтарым – шымбайларыңызға батып бара жатса да, осы айтылғандарды ой елегінен бір өткізіп, кішкене болса да ізденіп, оң қорытынды шығарсаңыздар екен деймін.
P.S. Егер осы мақаланы оқып шығып маған өкпелеп қалған әріптестер табылып жатса, қазақ атамыз айтпақшы «көшке берген тайлағын қайтарып алсын»!
|